De Nederlanse vrouw, wie is zij?

De Nederlandse man over de Nederlandse vrouw

Geëmancipeerd of juist niet? Seksueel (te) vrijgevochten? Zeer gehecht aan verzorgen en moederen? Nederlandse vrouwen zelf weten het ook niet meer. Een zoektocht naar de Nederlandse vrouw ­ vanuit mannelijk perspectief.

De Nederlandse vrouw door Victor-Bergen-Henegouwen

Een kleine greep uit de bestsellers in de boekwinkel. De vrouw als mens van Jolande Withuis, 'een radicaal voorstel om het feminisme nieuw leven in te blazen' volgens de flaptekst. Iets verderop ligt Geen kinderen, geen bezwaar waarin Emely Nobis uitlegt dat je als vrouw heel goed bewust geen kinderen kunt willen. Rimpelmania ligt er, geschreven door twee hippe Nederlandse
chicklit-auteurs die tips geven hoe je als moderne vrouw met uit Amerika oprukkende fenomenen als schaamlipcorrecties en borstvergrotingen moet omgaan. Heleen Mees' Weg met het deeltijdfeminisme ligt er al een paar maanden langer. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Al deze boeken waren aanleiding voor lange artikelen in dag- en weekbladen. De Nederlandse vrouw is momenteel ontzettend met zichzelf bezig, zo lijkt het. Op de opiniepagina's worden zelfs kleine oorlogjes uitgevoerd. Feministes die vinden dat Nederlandse vrouwen nu eindelijk eens moeten loskomen van kind en huishouden, nemen het op tegen een groeiende groep traditionalisten zoals journaliste Fleur Jurgens, die volgens eigen zeggen een burgertrut is en daar trots op is.
Het is een opgelaaide strijd waarin mannen zich totaal niet mengen. Ze staan erbij en kijken ernaar, maar denken ondertussen het hunne van de Nederlandse vrouw. Dé Nederlandse vrouw, bestaat die dan? Jazeker, oordeelt Ellen de Bruin in haar recente boek Dutch women don't get depressed aan de hand van interviews, wetenschappelijke onderzoeken en persoonlijke gesprekken met buitenlanders in Nederland. Jazeker, zegt ook Henk Noort, psycholoog en marktonderzoeker bij onderzoeksbureau Motivaction. Ook al is de ene Nederlandse vrouw de andere niet en zijn er grote regionale en sociale verschillen, toch is er volgens hem zoiets als dé Nederlandse vrouw, die in verschillende opzichten uniek is in Europa. Dit artikel is een zoektocht naar die Nederlandse vrouw. Maar, anders dan al die recent verschenen boekjes, volledig vanuit mannelijk perspectief.

Meisje van het goede soort

De Nederlandse vrouw door Joost Overbeek

In haar appartement in Rotterdam treffen we Annemieke (niet haar echte naam). Ze is 37, goedlachs, mooi en vrijgezel. Een vrouw zou je haar op het eerste gezicht niet noemen. Een meisje eerder, van het hippe soort. In het weekend maakt ze haar opwachting op de plaatsen in Rotterdam waar je gezien moet worden: de juiste cafés en de dansgelegenheden voor hippe dertigers.
Over seks is ze heel open. Met wie ze het precies gedaan heeft ­ vrienden, vreemden of collega's ­ ze windt er geen doekjes om. En als de laatste keer alweer een tijdje geleden is, klaagt ze daar in de kroeg onomwonden over. Sta je iets langer met haar te praten, dan word je misschien getrakteerd op een van haar scabreuze, persoonlijke anekdotes, zoals die over het afgegleden en vervolgens inwendig verdwenen condoom.
Zoals zo veel hoogopgeleide dertigers had ze ooit enkele serieuze relaties. Maar steeds kwam de klad erin; geen aandacht meer voor elkaar, langs elkaar heen leven, dat soort dingen. Ergens is het ook een beetje saai, zo'n wat burgerlijk bestaan in een stad als Rotterdam, waar verleidingen op het werk, borrels en in cafés voor hoogopgeleiden (meestal goed verdienende singles) overal op de loer liggen. Waar je als leuke vrouw maar hoeft te wachten en de mannen stappen op je af.
Maar toen Annemieke een eindje in de dertig was, kwam de wens steeds sterker op om gewoon weer met iemand samen te zijn. Maar ze is kritisch. En als je echt kritisch kijkt 'zijn er eigenlijk maar weinig echt leuke mannen', zegt ze. De weinigen die er wel zijn, zijn of gebonden, of leven er op los. Natuurlijk bevalt het vrijgezellenbestaan haar prima, maar wat zou het aangenaam zijn als er eens een echt leuke man smoorverliefd op haar werd in plaats van alleen met haar naar bed te willen.

Rechttoe rechtaan
Jan Cremer, ooit het enfant terrible van de Nederlandse literatuur, woont tegenwoordig in New York en is nog maar af en toe in Amsterdam. zoals vandaag. Vrouwen zoals Annemieke, daar houdt Cremer van. Want Hollandse vrouwen zijn volgens hem 'mooie struise meiden, gelooid door de noordenwind waarin hun blonde haren wapperen'. En van seksuele terughoudendheid heeft hij gelukkig bij hen nog nooit wat gemerkt. Dat is in Amerika soms wel anders, net als in sommige zuidelijke landen van Europa.
Dat was precies de reden die de van oorsprong Franse columnist en journalist Sylvain Ephimenco in zijn jonge jaren naar Nederland dreef. 'Voor Latijnse mannen zoals ik waren die vrijgevochten Hollandse meiden in de jaren zeventig zeer aantrekkelijk', vertelt hij. Eindelijk los van de katholieke zedigheid die destijds in het zuiden nog de boventoon voerde.
Maar inmiddels is zijn mening over de Nederlandse vrouw en haar vrije seksuele moraal (voordat ze in een serieuze relatie belandt) danig bijgedraaid. 'Het is zo plat geworden. Als je als man een snelle wip wilt, ga je tegenwoordig naar het café. Zonder elkaar te kennen, duikel je daar iemand op voor een one night stand.' En dat terwijl Nederland voor de jaren zestig volgens Ephimenco nog het meest kuise land van Europa was. 'Dat zie je vaker als mensen zich ergens tegen afzetten, dat ze vervolgens totaal doorslaan naar de andere kant.'
Niet dat Ephimenco zo'n fatsoensrakker is. 'Maar bij het verleiden van de Nederlandse vrouw is ieder spel, ieder theater verdwenen. Charmeren, langzaam veroveren: het bestaat allemaal niet of nauwelijks meer. Seks is voor de vrijgezelle Nederlandse vrouw zo rechttoe rechtaan geworden, en dat vind ik diep triest.'
Henk Noort, psycholoog en schrijver van meerdere boeken over de Nederlandse vrouw, treurt met Ephimenco mee. 'Flirten, versieren, verleiden: dat is allemaal zo dramatisch in Nederland. Het hele spel tussen man en vrouw ontbreekt.' En als die seksuele platheid zich dan nog zou vertalen in veel spanning tussen de lakens, dan viel er misschien mee te leven. Maar dat is niet zo. 'In bed krijgt de Nederlandse vrouw niet meer dan een zesenhalf, vind ik. Die passiviteit...'

Seksuele loyaliteit

De Nederlandse vrouw door Claudie de Cleen

De seksuele vrijgevochtenheid van de Nederlandse vrouw slaat subiet om zodra ze een man voor vast aan de haak heeft geslagen. Want dan wordt de strenge seksuele moraal van de jaren vijftig ineens weer van stal gehaald. 'Uit een groot onderzoek dat ik gedaan heb, blijkt dat seksuele loyaliteit de belangrijkste eis is die een vrouw aan een man stelt', zegt Noort. Slippertjes vinden Nederlandse vrouwen meestal onvergeeflijk. In dat opzicht heeft de seksuele revolutie van de jaren zestig in Nederland geen enkel spoor nagelaten.
En juist op dat vlak zijn de vrouwen in de meeste andere westerse culturen een stuk toeschietelijker. Niet dat ze het openlijk goedkeuren, maar ze knijpen een oogje dicht en zijn zelf ook niet altijd even trouw. 'Vreemdgaan, het hebben van een maîtresse, is in Frankrijk en andere mediterrane landen veel meer geaccepteerd, altijd al', zegt Ephimenco. 'Presidenten als Mitterrand, Chirac en Sarkozy zijn voor veel Fransen in dit opzicht een voorbeeld. In Nederland daarentegen teken je voor het leven als je samen bent; het huwelijk is vrijwel uitzichtloos. En als er toch iets gebeurt dat niet door de beugel kan, stapt zij gelijk naar de advocaat.'

Jenny (35, niet haar echte naam) woont in een tot appartementencomplex omgebouwd pakhuis in Amsterdam-Oost. Ze runt een goed lopend communicatieadviesbureau. Haar baan is haar op het lijf geschreven, want communiceren kan ze als de beste. Commanderen, noemen sommigen het in haar geval liever. En hoewel ze donker is (van origine Antilliaans-Surinaams) vinden velen, zij zelf incluis, haar karakter Hollandser dan Hollands.
Vooral de mannen in haar leven hebben het niet altijd even makkelijk. 'Zoals zij besloten heeft dat dingen gaan, zo zullen ze ook gaan', zegt er een, 'ook als er geen enkele aanwijsbare goede reden voor is.' Meent Jenny dat er bij een kruispunt naar links afgeslagen moet worden, dan wordt er naar links afgeslagen, ook al zegt de man naast haar dat hij zeker weet dat rechtdoor de snelste weg is. 'En heb je tijdens een etentje bij haar thuis een toetje afgeslagen, dan hoef je daar na vijf minuten niet meer op terug te komen: "Je hoefde net toch niks, nou dan krijg je dus ook niks."'
Jenny wordt op haar snobistische Amsterdamse roeivereniging ook wel de meest geïntegreerde allochtoon van Nederland genoemd. Met name vanwege die ene eigenschap die voor velen geldt als typisch Nederlandse vrouw: de broek aan hebben.

Haaibaaien

De Nederlandse vrouw door Benoit van Innis

Is dat bazige, zelfstandige een cliché, of is de Nederlandse vrouw echt zo? Volgens Herman Pleij, hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde, zeer zeker. En dat trekje is volgens hem niet van vandaag of gisteren. 'Vanaf de late Middeleeuwen ­- er zijn bijvoorbeeld dagboekaantekeningen uit de vijftiende eeuw ­ verbazen buitenlanders zich er al over dat er hier zo veel zelfstandige vrouwen zijn', zegt hij in het boek Dutch women don't get depressed, waarvoor hij werd geïnterviewd. 'Er is veel literatuur uit de zestiende, zeventiende eeuw over vrouwenangst, over de pantoffelheld, de sul die zich laat overrulen door zijn vrouw.'
Al heeft dat bijdehandte van de Nederlandse vrouw dus al oude papieren, het is versterkt door het feminisme in de jaren zestig en zeventig, meent psycholoog Noort. Vrouwenemancipatie betekende in Nederland vooral dat vrouwen zich nog meer als mannen gingen gedragen. Ze kopieerden hun stoere en zelfstandige gedrag. 'Nederlandse vrouwen zijn ontzettend assertief geworden. Nederland is een van de weinige landen waar vrouwen zelf op mannen die ze leuk vinden afstappen, ik ben bijvoorbeeld door mijn vrouw versierd.' Volgens Ephimenco zie je het ook in de directheid van vrouwen. Van de ongegeneerde en open manier waarop de Nederlandse vrouw over seks praat, krijgt de meest doorgewinterde rokkenjager nog rode oortjes.
'De traditionele sekserollen zijn in Nederland sinds de jaren zeventig totaal losgelaten', vervolgt Noort. 'Sterker nog: in sommige opzichten zijn ze zelfs een beetje omgedraaid. In Nederland zijn mannen toch een beetje watjes geworden, en vrouwen haaibaaien. Gelukkig komt daar de laatste jaren heel voorzichtig een kentering in, want ik vind dat die rolomkering in Nederland echt te ver is gegaan.' In Frankrijk en Italië zijn vrouwen volgens hem op en top vrouw gebleven, qua kleding, maar ook qua vrouwelijke houding in de omgang met mannen.
Nederlandse vrouwen denken dat dat laatste met gebrek aan emancipatie te maken heeft. Ephimenco kan zich om die gedachte oprecht kwaad maken. 'Feminisme en feminiteit gaan prima samen, in Frankrijk snappen ze dat. De Nederlandse vrouw is de laatste vrouw ter wereld die zich nog steeds laat leiden door een bepaald soort hobbezakkenfeminisme uit de jaren zestig en zeventig. Dat is heel erg jammer.'
Zeker omdat de Nederlandse vrouw ondertussen vreselijk achterloopt waar het gaat om wezenlijke emancipatie. De deelname aan de arbeidsmarkt van vrouwen is in Nederland nog altijd veel lager dan in andere westerse landen. En vrouwen die de top bereiken: in Nederland bestaan ze nauwelijks. Samen met Botswana telt Nederland bijvoorbeeld het laagste percentage vrouwelijke hoogleraren ter wereld, zo bleek een aantal jaren geleden uit onderzoek. Inmiddels is die vergelijking bijna spreekwoordelijk geworden om de achtergebleven carrière van de Nederlandse vrouw mee te illustreren.
De oorzaak, zo wordt vrij algemeen beweerd, ligt in de aparte houding die de Nederlandse vrouw inneemt tegenover kinderen opvoeden. 'De Nederlandse vrouw houdt zich vast aan de belachelijke gedachte dat niemand beter een kind kan opvoeden dan de moeder zelf', aldus psycholoog Noort. 'Terwijl er in crèches gediplomeerde mensen rondlopen die dat waarschijnlijk juist beter kunnen. Zelfs heel ontwikkelde vrouwen zeggen in Nederland: mijn kinderen gaan niet naar de crèche.' Het gevolg is dat vrouwen drie dagen gaan werken zodra er kinderen komen. En er is allerminst een trend zichtbaar die op verandering wijst. Integendeel. Noort: 'In de jaren negentig dachten veel vrouwen nog dat het wel te combineren was: het opvoeden van de eigen kinderen en een serieuze baan.' Inmiddels zijn velen er volgens hem achtergekomen dat dat toch wel erg zwaar is. En waar kiezen ze dan voor: het moederschap. 'Nederlandse vrouwen werken daardoor nu zelfs minder dan tien jaar geleden, blijkt uit cijfers.'

Slonzen

De Nederlanse vrouw door Mieke Meesen

Ook het huishouden is in Nederland, anders dan in andere Europese landen, altijd het domein van de vrouw gebleven. Natuurlijk krijgen Nederlandse mannen opdrachtjes van hun vrouw: boodschappenlijstjes op zaterdag, een afwasplicht door de week, dat soort dingen. Maar hij moet wel alles doen op de manier zoals zij het wil, want zij deelt de lakens uit in het huishouden. Noort: 'Uit onderzoek blijkt heel duidelijk dat Nederlandse vrouwen het huishouden totaal niet kunnen loslaten, ze blijven zich er primair voor verantwoordelijk voelen. Mannen maken daar overigens schaamteloos misbruik van.'
'Qua emancipatie is Nederland zo traditioneel als het maar zijn kan', vat Ephimenco samen. 'De Nederlandse vrouw is allereerst moeder. Ze wil zorgen, ze wil kinderen opvoeden, ze houdt nog steeds van strijken, van wassen en alles klaarleggen voor haar man. In die zin zorgt ze veel te goed voor hem. Maar zich mooi maken voor hem, hem verleiden: die kunst ontgaat haar volledig.'
Want dat is een eigenschap van de Nederlandse vrouw die bereisde mannelijke vrouwenkenners het meeste hoofdpijn bezorgt. Van er charmant en vrouwelijk bijlopen, hebben verreweg de meesten totaal niets begrepen. 'Absoluut bedroevend', oordeelt Ephimenco, die mede om die reden 's zomers in Italië verblijft. 'Ik heb echt angst om na de zomer terug te keren. Vrouwen in Nederland lopen er zo slordig en lomp bij. De enige kledingnorm die de Nederlandse vrouw lijkt te kennen, is gemak, je lekker vrij voelen.' Ook Jan Cremer valt dat op als hij weer even in Nederland is. 'Slonzen zijn het', roept hij geërgerd. 'Vooral bij goed weer is het een drama, zo haveloos en schaamteloos als ze dan gekleed gaan.'
Maar de huidige hoogopgeleide vrouw is toch niet te vergelijken met de huisvrouw van dertig jaar geleden? Hoezo heeft ze geen aandacht voor haar uiterlijk: benen, oksels en schaamstreek worden anders dan vroeger minutieus gladgeschoren. En de korte shirtjes en lage broeken die ze draagt zijn toch niet te vergelijken met de soepjurken van vroeger? Dat heeft met vrouwelijkheid en stijl allemaal maar weinig te maken, werpen Noort, Ephimenco en Cremer onmiddellijk tegen. Het mag misschien hip heten wat de jonge Nederlandse vrouw tegenwoordig draagt, maar vrouwelijk en elegant is het niet.

Allochtone vrouw als lichtpuntje
'Kijk hier eens om je heen', zegt Noort die achter een rode martini op een tamelijk hip Amsterdams terrasje zit. 'Naveltruitjes waar buiken onder vandaan puilen. Dikke konten in strakke spijkerbroeken. In dit opzicht is de doorsnee Nederlandse vrouw echt om te gruwen. En ik heb geen enkele indicatie dat het de laatste jaren de goede kant op zou gaan, zoals jij suggereert.'
Nee, wat dat betreft vormen allochtone meisjes en vrouwen het enige lichtpunt, zeggen zowel Noort als Ephimenco. 'De enige goed geklede vrouw in het kabinet is staatssecretaris Albayrak', zegt de laatste. 'En hier in Rotterdam vormen Antilliaanse en Turkse vrouwen op dit gebied een absolute verrijking voor Nederland.' 'Allochtone vrouwen weten hun heupen veel beter te benadrukken. Kettingen om hun taille, leuke heupbandjes. Nederlandse vrouwen kunnen dat niet', meent Noort.
Waar munt de Nederlandse vrouw dan wel in uit in vergelijking met haar Europese seksegenoten? Haar humor, zeggen alle mannen die het weten kunnen, en haar gezelligheid. 'Je kunt absoluut met haar lachen', weet Jan Cremer, 'en al heeft ze soms de neiging te lang te blijven doorzeiken, ze is doorgaans toch lekker vrolijk en aards.'
'Je kunt ontzettend met haar lachen en met haar zuipen. Ze is ook niet kleinzielig, niet zo snel gekwetst', aldus Noort. Niet voor niets is een struise, blonde vrouw op een fiets tegen de wind in, het eerst beeld dat veel buitenlanders hebben als ze aan de Nederlandse vrouw denken.
'Ze is inderdaad ontzettend gezellig', geeft zelfs de felste criticaster Sylvain Ephimenco toe. 'En als man kun je met je Nederlandse vrouw een goed en intiem gesprek voeren. Bij haar kun je een potje uithuilen als het niet lekker gaat op je werk. Daar is ze echt ontzettend goed in, misschien wel iets te goed.'

Datum | dinsdag 11 september 2007
Auteur | Kees Versluis

Servetjes enzo

Echt werken doe ik nog niet hier in Hongarije. Maar dat komt nog wel. Heel soms schaam ik me er wel een beetje voor; alweer zit ik in het buitenland en drink hedendaags goedkope cappucino's in een bistro onder mijn appartement waarvan de uitbater een Vlaams en Duits sprekende Hongaar is en gratis Internet weg te geven heeft. Maar meestal is de schaamte toch wel van zeer korte duur en geniet ik hier lekker in Boedapest van mijn lekkere cappucino op het terras zolang het nog kan.

Vanmorgen werd ik vroeg wakker, zo rond een uur of 12. Ver na lunchtijd besloot ik even een boodschappen te doen bij de Interspar. Kut man, ik blijf hier boodschappen aan het doen. De melk was weer allang op en ik had ook nog wat servetten nodig. Zaterdag had ik een stuk of 10 pikante kippevleugels in de oven gegooid en zonder servetten wordt het dan nogal een gigantische kliederboel met al dat druipende vet. Verder had ik nog een rits condooms nodig en wat van dat Durex pretglijmiddel waarmee je tijdens het neuken het gevoel krijgt alsof je even ervoor je lul in een berg salmiakpoeder hebt gedompeld.

Ik zette het winkelmandje op de grond tussen mijn benen. In het mandje lag een pak Kellog's Frosties met daar bovenop de condooms en het glijmiddel duidelijk in het zicht. Het plan was om een eind aan onze conversatie te breien zodat ik nog even mijn cappucino kon halen voordat ik zou gaan koken.
'Het is voor mij erg spannend om een vreemdeling zoals jou aan te spreken. Maar als ik nu wegga, zien we elkaar misschien nooit meer. Dus laten we morgen iets afspreken en kijken waar het toe leidt,' ratelde ik verlegen tegen een brunette die ik een paar minuten eerder had aangesproken, nadat ik haar had zien huppelen in de Interspar. Haar ogen glunderden en ze had een blos op haar wangen.
'I don't know…,' antwoordde het leuke meisje.

Aan haar lichaamshouding kon ik zien dat zij interesse had. Dat kwam erg goed uit want ik had ook interesse in haar, zowel seksueel als spiritueel. Maar haar gezonde verstand bood nog wel weerstand tegen onze ontmoeting in de supermarkt. Ik weet dat de weerstand die zij ervoer een begrijpelijke reactie is die voortkomt uit angst om bestempeld te worden als slet door haarzelf en haar omgeving. Emotioneel voelde zij zich tot mij aangetrokken, maar een klein stemmetje in haar hoofd probeerde haar wijs te maken dat het sletterig zou zijn om nu al ja te zeggen. Eigenlijk wilde zij en moest zij overgehaald worden door mij. Hiermee komt de 'verantwoordelijkheid' bij mij te liggen zodat zij zichzelf later eventueel kan wijsmaken dat ik te oprecht was om te weigeren…

Dus we staan tegenover elkaar bij de pasta's en sausjes van Uncle Ben's. De koop is bijna rond. Niet smeken of vragen, gewoon even doordrammen en ik maak haar binnenkort blij. De grote donkere ogen van de Hongaarse begonnen even af te dwalen richting mijn winkelmandje. In deze 2, 3 seconden inventariseerde zij de inhoud van mijn winkelmandje; een pak melk, Frosties, servetjes… condooms en glijmiddel. Oei oei, da's niet best. Ze leek opeens een beetje overstuur en het vertrouwen die ik bij haar had opgebouwd was opeens aan gruzelementen. Nu realiseerde ik het mij ook: Ze had de condooms gezien… Godverdegodver, wat dom van mij. Ze verontschuldigde zich, mompelde er nog wat achteraan in het Hongaars en liep snel weer verder.

Nou ja, gelukkig barst de stad van vrouwen en zit ik hier nog wel een tijdje. Morgen eerst maar even een beetje uitslapen.

HotDoc 3 september 2007